Blue Monday wordt door velen beschouwd als de meest trieste of meest deprimerende dag van het jaar. Deze dag staat op de kalender op de derde maandag van januari, wanneer veel mensen lijden aan een seizoensgebonden affectieve stoornis (SAD) of gewoon een winterdepressie. Volgens de kleurenpsychologie wordt de dag geassocieerd met blauw, een kleur die staat voor passiviteit, verdriet, pessimisme of apathie (1) en vandaar de naam die aan deze dag is toegekend.
Maar waar komt deze uitdrukking vandaan en wat is er waar aan?
De oorsprong van deze uitdrukking dateert uit 2005 en werd voor het eerst gebruikt door motivatie-expert Cliff Arnall, die ook een wiskundige formule voorstelde om aan te tonen waarom de derde maandag van het jaar de droevigste dag was. Deze formule werd jaren later gewijzigd en luidde als volgt:
-
W verwijst naar het weer,
-
D naar schulden,
-
d tot het maandsalaris,
-
T tot de tijd die is verstreken sinds het einde van Kerstmis,
-
Q tot de tijd sinds er een mislukte poging is gedaan om een of ander doel uit te voeren,
-
M tot het niveau van motivatie, en
-
Na de behoefte om iets te doen.
Er werd in geen geval gespecificeerd hoe deze variabelen moesten worden gemeten, zelfs niet de meer concrete, zoals de tijd sinds Kerstmis, salaris of schulden, laat staan de meer abstracte, zoals de mate van motivatie of de behoefte om iets te doen.
Hoewel het feit dat er een wiskundige formule is ontwikkeld om te meten welke dag de droevigste van het jaar is, deze geloofwaardigheid lijkt te geven, is niets minder waar, zoals veel experts beweren gebrek aan methodologische principes. Daarom is de term Blue Monday een pseudowetenschappelijke term en ondanks het gebruik van echte factoren die de stemming beïnvloeden voor de berekening, is de benadering van de vergelijking volkomen willekeurig (2).
Een voorbeeld van de echte factoren die worden beschouwd om Blue Monday tot de meest trieste dag van het jaar te verklaren, en die duidelijk van invloed zijn op de stemming, is het weer. Tijdens de winter ervaren sommige mensen meer droefheid zonder duidelijke oorzaak, vooral in gebieden met minder uren daglicht gedurende deze maanden. Dit staat bekend als een seizoensgebonden affectieve stoornis, en hoewel het het meest wordt ervaren tijdens de wintermaanden, ervaren sommige mensen het in het voorjaar of de zomer.
Wat is seizoensgebonden affectieve stoornis?
Seizoensgebonden affectieve stoornis (SAD) is een toestand van seizoensgebonden stemmingswisselingen die wordt gekenmerkt door terugkerende depressie meestal in de herfst of winter die spontaan afneemt in de lente of zomer. Vermoeidheid, overeten, hunkering naar koolhydraten en depressieve stemming zijn de meest voorkomende symptomen. Bij sommige mensen ontwikkelt SAD zich tot een depressie die hun dagelijks leven ernstig beïnvloedt (3).
Winterdepressie is een multifactoriële aandoening waarbij chronobiologische mechanismen gerelateerd aan circadiane ritmes, melatonine, serotonine-turnover en fotoperiodiek, dwz de lengte van uren duisternis in verhouding tot uren licht in een periode van 24 uur (4).
Deze ziekte heeft een hoog risico op herhaling en persistentie. Ongeveer tweederde van de mensen met de diagnose SAD krijgt in de winter na de diagnose opnieuw symptomen. In de 5 tot 11 jaar na de eerste diagnose blijft 22-42% van de patiënten aan SAD lijden en ontwikkelt 33-44% een niet-seizoensgebonden patroon in volgende episodes. In feite verdwijnt de aandoening volledig bij slechts 14-18% van de patiënten (3, 5).
Hoe wordt deze stoornis gediagnosticeerd?
De diagnostische criteria zijn als volgt:
-
Er wordt een temporele relatie waargenomen tussen het optreden van depressieve episodes en een bepaalde tijd van het jaar.
-
Volledige remissies komen ook voor in een karakteristieke tijd van het jaar.
-
In de afgelopen 2 jaar hebben zich twee ernstige depressieve episodes voorgedaan die de temporele relaties zoals gedefinieerd in de vorige twee criteria aantonen, en er hebben zich in diezelfde periode geen niet-seizoensgebonden depressieve episodes voorgedaan.
-
Seizoensgebonden depressieve episodes (zoals hierboven beschreven) zijn talrijker dan niet-seizoensgebonden depressieve episodes die zich tijdens het leven van het individu kunnen hebben voorgedaan (5).
Is er een behandeling voor SAD?
Het seizoensgebonden aspect van SAD biedt een veelbelovende mogelijkheid voor preventie. Vanwege het belang van verminderde blootstelling aan licht bij deze aandoening, hebben veel onderzoeken zich gericht op de werkzaamheid van fototherapie, wordt in de meeste gevallen gebruikt als eerstelijnsbehandeling. Fototherapie, ook wel 'lichttherapie' genoemd, is een techniek waarbij gebruik wordt gemaakt van elektromagnetische straling en, in het geval van de behandeling van SAD, zichtbaar licht met volledig spectrum (6). Het exacte werkingsmechanisme van fel licht is niet duidelijk, maar er wordt verondersteld dat het te wijten is aan stimulatie van lichtgevoelige retinale ganglioncellen, die melanopsine bevatten, en projecteren naar de hypothalamus waar de suprachiasmatische kern, het belangrijkste centrum van regulatie van circadiane ritmes, wordt geactiveerd, voornamelijk door remming van de melatoninesynthese. Melatonine is een hormoon dat betrokken is bij slaapregulatie, essentieel voor het beheersen van stemming en gedrag (figuur 1). Bovendien beïnvloedt fel licht belangrijke neurotransmittermoleculen zoals de serotoninetransporter, een belangrijke neuromodulator in stemmings- en gedragsregulatie, en kan het de immuunfuncties beïnvloeden (7, 8).
Schema van de melanopsine-route door de retinale ganglioncellen naar de suprachiasmatische kern, het belangrijkste regulatiecentrum van circadiane ritmes. Afbeelding verkregen van: (9)
Aan de andere kant heeft directe toediening van melatonine, of melatonine-analogen, het vermogen om veranderde circadiane ritmes te herstellen, onafhankelijk of in combinatie met fototherapie, dus ze zijn ook veelbelovend bij de behandeling van de seizoensgebonden affectieve stoornis (3).
Wat is de rol van genetica bij SAD?
Bij het reguleren van circadiane ritmes, zoals bij vrijwel alle fysiologische processen, zijn specifieke eiwitten betrokken die worden gecodeerd door verschillende genen die de zogenaamde "moleculaire klok" vormen. Daarom zullen mutaties in deze genen implicaties hebben voor de regulatie van circadiane ritmes en kunnen ze leiden tot meer of minder aanleg om aan SAD te lijden.
Een van de eiwitten die deel uitmaakt van de zogenaamde moleculaire klok is de NPAS2 eiwit (neuronaal PAS-domein-bevattend eiwit 2). Er zijn ook genoombrede associatiestudies (GWAS) die het verband aantonen met een grotere aanleg voor seizoensgebonden affectieve stoornis (10, 11).
Wat kan 24Genetics u vertellen over SAD?
De 24Genetics DNA-talent- en persoonlijkheidstest kan uw aanleg opwekken om seizoensgebonden stemmingswisselingen te ervaren, die ook verband houden met eetlust en gewicht.
Bibliografie
- Blue Monday: een deprimerende dag van pseudowetenschap en vernedering | Psychologie | De beschermer. (nd). Ontvangen op 5 januari 2023 van https://www.theguardian.com/science/blog/2012/jan/16/blue-monday-depressing-day-pseudoscience
- 24 januari werd de slechtste dag van het jaar genoemd. (nd). Ontvangen op 5 januari 2023 van https://www.nbcnews.com/id/wbna6847012#.VXnhVkao1T8
- Kaminski-Hartenthaler, A., Nussbaumer, B., Forneris, CA, Morgan, LC, Gaynes, BN, Sonis, JH, Greenblatt, A., Wipplinger, J., Lux, LJ, Winkler, D., van Noord, MG, Hofmann, J., & Gartlehner, G. (2015). Melatonine en agomelatine voor het voorkomen van seizoensgebonden affectieve stoornis. Cochrane-database met systematische overzichten, 2015(11). https://doi.org/10.1002/14651858.CD011271.PUB2
- Ciarleglio, CM, Resuehr, HES, & McMahon, DG (2011). Interacties van de serotonine- en circadiane systemen: aard en opvoeding in ritmes en blues. Neurowetenschap leerprogramma, 197, 8-16. https://doi.org/10.1016/J.NEUROSCIENCE.2011.09.036
- Magnusson, A., en Partonen, T. (2005). De diagnose, symptomatologie en epidemiologie van seizoensgebonden affectieve stoornis. CZS-spectrums, 10(8), 625-634. doi:10.1017/S1092852900019593
- Informatie over de procedure voor fototerapia | Herdenkingscentrum voor kanker van Sloan Kettering. (nd). Ontvangen op 5 januari 2023 van https://www.mskcc.org/es/cancer-care/patient-education/about-your-phototherapy-procedure
- Pjrek, E., Friedrich, ME, Cambioli, L., Dold, M., Jäger, F., Komorowski, A., Lanzenberger, R., Kasper, S., & Winkler, D. (2020). De werkzaamheid van lichttherapie bij de behandeling van seizoensgebonden affectieve stoornis: een meta-analyse van gerandomiseerde gecontroleerde onderzoeken. Psychotherapie en psychosomatiek, 89(1), 17–24. https://doi.org/10.1159/000502891
- Venkataramanujam Srinivasan, Domenico De Berardis, Samuel D Shillcutt & Amnon Brzezinski (2012) De rol van melatonine bij stemmingsstoornissen en de antidepressieve effecten van agomelatine, Expert Opinion on Investigational Drugs, 21:10, 1503-1522, DOI: 10.1517/13543784.2012.711314
- Awad-Alkoziv H. Melatonine en melanopsina en el ojo: ¿amigos o enemigos?. ANALES RANF [Internet]. Koninklijke Nationale Academie voor Farmacie; Een echte Acad-boerderij · jaar 2019 · jaargang 85 · uitgave 01:49-59.
- Kim, HI, Lee, HJ, Cho, CH, Kang, SG, Yoon, HK, Park, YM, Lee, SH, Moon, JH, Song, HM, Lee, E., & Kim, L. (2015). Associatie van CLOCK-, ARNTL- en NPAS2-genpolymorfismen en seizoensvariaties in stemming en gedrag. Internationale chronobiologie, 32(6), 785-791. https://doi.org/10.3109/07420528.2015.1049613
- Partonen, T., Treutlein, J., Alpman, A., Frank, J., Johansson, C., Depner, M., Aron, L., Rietschel, M., Wellek, S., Soronen, P., Paunio, T., Koch, A., Chen, P., Lathrop, M., Adolfsson, R., Persson, ML, Kasper, S., Schalling, M., Peltonen, L., & Schumann, G. ( 2007). Drie circadiane klokgenen Per2, Arntl en Npas2 dragen bij aan winterdepressie. Annals of Medicine, 39(3), 229-238. https://doi.org/10.1080/07853890701278795
